Woonzorgcentra hebben steeds meer vragen over hoe ze de culturele sensitiviteit meenemen in hun beleid.  Wat werknemers betreft, is iedereen het eens dat we alle handen en harten nodig hebben. Maar er is ook een groeiende diversiteit bij bewoners. Dat doet bij woonzorgcentra de vraag rijzen hoe zij ervoor zorgen dat ouderen met een migratieachtergrond zich thuis voelen. Met een nieuwe publicatie en een studiedag willen Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg en de Koning Boudewijnstichting een lans breken voor cultuursensitieve zorg in de woonzorgcentra. 

Jurgen Minnebo van Indiville  doet onderzoek en geeft een inkijk in de data. “Mensen met migratieachtergrond kiezen ervoor om zo lang mogelijk voor hun eigen ouderen te zorgen. Hun kijk daarop is helemaal anders dan de onze.” Woonzorgcentra zijn op vlak van diversiteit geen weerspiegeling van de ouderenpopulatie - maar daar zit een evolutie in stelt Olivia Vanmechelen, Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg. Ze geeft mee dat het in eerste instantie draait om zelfbeschikking en respect voor de “deelentiteiten” die elke persoon uniek maken. Vaak benadrukken we onbewust op een negatieve manier verschillen. 

Maar dat kan anders. Een thuisgevoel creëren voor iedereen met zijn eigenheden is belangrijk - ongeacht de afkomst is dat een heel belangrijk iets voor levenskwaliteit bij iedereen. Niet in het minst bij ouderen. “Belangrijk daarbij is het bewustzijn van je eigen normen en waarden, en het besef dat die niet voor iedereen hetzelfde zijn.  We moeten op een respectvolle manier ruimte geven aan verschillende gewoontes en behoeftes van de bewoners in het woonzorgcentrum,” zegt Cynthia van Thiel, Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg. 

Dr. Hakki Demirkapu is Coördinerend Raadgevend Arts en arts cultuursensitieve zorg bij WZC Saphir. WZC Saphir opende in 2022 en is het eerste woonzorgcentrum in België met een aparte afdeling voor ouderen met een moslimachtergrond. Zijn boodschap: “Je moet trekkers meenemen in alle lagen van de organisatie en inbedden in het beleid van de organisatie. In samenspraak met het personeel moet je alles bekijken. Zoek mensen die met hart en ziel in de zorg werken. Eens je de juiste mensen vindt loopt alles los. Kom regelmatig samen en bespreek dingen met mensen. Dat maakt echt een verschil.  Belangrijk is dat als je cultuursensitief wil werken dat je het ook zelf moet uitdragen. Dat vraagt veel tijd, toon dat ook dat je die zélf investeert in het onderwerp. Dat kan niet vanachter jouw bureau. Het beleid moet zich tonen op de werkvloer. Je moet mensen continu bijstaan, elke stap benadrukken, tijd voorzien voor overleg en opleiding.” 

Op de vraag wie die rol best invult bij het personeel klinkt het antwoord: “Iemand met voeling met culturele verschillen maar ook met zorg. Iemand die openstaat voor kritiek want het is geen traject dat vanzelf gaat - kritiek komt er áltijd als het over (culturele) verschillen gaat.

Ann Claeys is onderzoeker en docent in de professionele bacheloropleiding Verpleegkunde. In haar recente doctoraat over cultuursensitieve zorg vanuit het perspectief van zorgverleners en mantelzorgers ziet zij herkenbaarheid als een heel belangrijk punt. Dat geldt voor alle ouderen als we kijken naar persoonsgerichte zorg, maar het is een aspect dat nog sterker naar boven komt in het geval van cultuursensitieve zorg.

“It’s all about the people,” stelt Frédéric Lauscher : “Reik actief uit naar sleutelspelers in de community - de omgeving waarin uw ouderen vroeger woonden is cruciaal.Als algemeen directeur bij Frankfurter Verband, een grote zorgorganisatie in Frankfurt,  heeft hij recht van spreken. Sinds 2016 opende het cultuursensitief woonzorgcentrum Victor-Gollancz-Haus waar ze veel ouderen met een Turkse achtergrond bereiken. Maar dat niet alleen: 100% van de medewerkers hebben een migratie achtergrond.” 

Zijn advies is dat élke zorgorganisatie actief moet investeren in cultuursensitieve zorg. Het is een evolutie die sneller komt dan we denken en dus noodzakelijk is. De echte nood is volgens hem te investeren in levenskwaliteit. Het is niet het uurtje zorg dat het verschil maakt, wel de kwaliteit van het leven. Ann Claeys sluit zich daarbij aan. Kies voor participatie en pak elke vorm van discriminatie aan. Zorgverleners met een migratieachtergrond staan vaak veel meer open voor cultuursensitief werken stelt Ann Claes. Ze groeiden al op in meerdere culturen zeker omdat het vaak gaat om mensen van tweede of derde generatie. Daar heb ik de tip voor het beleid om net die verborgen competenties van mensen extra te waarderen. 

Dr. Hakki Demirkapu sluit er zich bij aan: “beloon mensen die cultuursensitief werken - daar is nu vaak geen aandacht voor en die kleine moeite kan een groot verschil maken. Probeer dus meer te investeren in mensen en experten die rond het cultuursensitieve kunnen werken en de kwaliteit volgt.”Goed nieuws dus voor wie al sterk inzet op participatieve en relationele zorg maar die nu nog weinig te maken hebben met bewoners met een migratieachtergrond. Het rekening houden met de eigenheid van mensen wordt beloont bij de cultuurveranderingen die eraan komen. Ze zijn klaar voor de toekomst!

Tijdens het debat roept Katrien Verhegge Directeur Wonen en zorg  van Zorgnet Icuro op meer aandacht te besteden aan de basisvisie en het werken aan de persoonsgerichte zorg. Het relationele en participatieve centraal zetten en niet zozeer de zorg op zich. We moeten voorbij het medisch model durven kijken en ons de vraag stellen: wie woont hier en wat is belangrijk voor die persoon. En op die manier zal ook het diversiteitsaspect vanzelf aan bod komen.

Johan Staes, CEO van Vlozo, benadrukt: "De focus moet verschuiven van 'Cure' naar 'Care'." Hij stelt dat wonen en leven centraal moeten staan: "Zorgen voor mensen is daar slechts een onderdeel van. Helaas zien we steeds vaker tijdelijke werkkrachten, wat het moeilijker maakt om écht op wonen en leven in te zetten. Door de nadruk op 'Care' te leggen, kunnen we die trend keren en het verschil maken."

“Het strenge regulerende beleidskader moeten we durven doorbreken - waar eens buiten de lijntjes gekleurd wordt, zien we vaak mooie warme verhalen ontstaan,” stelt Katrien Verhegge. Tegelijk doet ze zelf een warme oproep om de rol van mantelzorgers en familie in de verf te zetten. Iets wat soms verkeerd wordt begrepen. Bewoners, ouderen hebben daar zóveel aan. De beeldvorming over mantelzorgers kan veel positiever. Samen met buren, vrienden en familie vormen zij een vangnet voor ouderen. Het mag niet zo zijn dat als ze naar een woonzorgcentrum gaan dat dat moet stoppen. We lijken dat volledig te scheiden - kijk naar andere culturen, daar wordt veel meer opgenomen. Het is niet zo dat we dat strikt mogen scheiden zoals nu vaak gebeurt. Zéker bij mensen met een migratieachtergrond is dat heel belangrijk.

Absoluut! stelt Johan Staes, CEO van Vlozo, krachtig: "We moeten afstappen van het wij/zij-denken in cultuur-sensitieve zorg en een stap vooruit zetten naar divers-sensitieve zorg." Hij benadrukt: "De Vlaamse bevolking veroudert, en dat geldt voor álle Vlamingen. Iedereen die in Vlaanderen woont, brengt unieke verwachtingen en noden mee naar een zorgvoorziening of woonzorgcentrum. Het is onze taak om daarop in te spelen en zorg op maat te bieden. En de tijd dringt: als we nu geen actie ondernemen, zullen we de zorgbehoeften van morgen niet kunnen beantwoorden.”

De noden en zorgen worden inderdaad steeds breder en diverser volgens Sam Vanhuynegem van VVSG, een uitdaging. We zien dat het  begrip persoonsgerichte benadering anders kleurt doorheen Vlaanderen; de superdiversiteit moet nog komen, maar onze ouderen worden ook veel mondiger. Met een eigen authentiek verhaal over zijn oma maakt hij duidelijk waar we voorstaan: Als ik kijk naar mijn eigen oma - een toffe madam- is zij ook niet meer de "doorsnee oudere" die dan nog content is met een bingo, een saaie invulling van de vrije tijd. Ook wil zij soms ander eten op de middag worden geserveerd. Eigenlijk moet je er naar streven om het woonzorgcentrum zo in te richten dat er geluisterd wordt naar de ouderen en dat deze ouderen meebepalen hoe ze zelf hun dag willen invullen op basis van de zaken die voor hen belangrijk zijn. We staan voor een superdiversiteit met andere woorden.

Als het over superdiversiteit gaat zijn we bij Tania Dekens  (leidend ambtenaar bij Iriscare) aan het juiste adres: “Het is mogelijk binnen het woonzorgcentrum mensen te mixen; dat kan perfect. Maar heb aandacht voor de eigenheden. Je kan ook ruimten inrichten met een andere cultuur . We zorgen in Brussel voor een ruimte waar Marokkaanse thee kan worden gedronken maar dan door iedereen. Zo leren mensen elkaar kennen, dat werkt heel drempelverlagend.

Een andere tip die ze meegeeft: Zorg ook dat ruimten tijdens bredere uren toegankelijk zijn. Mensen met een migratieachtergrond ondersteunen vaak graag hun eigen mensen. Geef de mogelijkheid aan de familie om dat te doen. We doen veel pilootprojecten in Brussel om te zoeken hoe we nieuwe concepten kunnen ontdekken. En dat werkt. Ga naar buiten met mensen, heb aandacht voor het diverse daarin, ga naar een speciale plaats, naar hún markt. Ga op stap met mensen en zoek die dingen op. We zitten met een superdiversiteit in Brussel, we zetten daar actief op in.

 De oproep van Katrien Verhegge voor meer aandacht voor mantelzorgers echoot nog eens na in de zaal. Een oproep die op veel bijval kon rekenen bij de aanwezigen.

Olivia Vanmechelen (Kenniscentrum Welzijn, Wonen, Zorg)  zag dat het goed was - het feit dat cultuursensitieve zorg op het agenda stond met deze studiedag is niet vanzelfsprekend, dat dit ook kon gebeuren met zo een divers sprekerspanel is fantastisch. Een aantal jaar geleden was dat onmogelijk en nu blijkt persoonsgerichte zorg het ideale vehikel om dit steeds belangrijker punt weer onder de aandacht te brengen.